Dyskalkulia

ŹRÓDŁO: REDAKCJA MEDONET 

Dyskalkulia przede wszystkim kojarzy się z trudnościami w szkole. Jednak osoby cierpiące na ten rodzaj zaburzenia zdolności matematycznych borykają się z szeregiem problemów w życiu osobistym zwłaszcza, jeśli nie nauczyły się metod radzenia ze swoim deficytem. Dyskalkulia rozwojowa, to zaburzenie zdolności wykonywania działań arytmetycznych. Szacuje się, że około 6 procent populacji posiada dysfunkcje tego rodzaju. Dawniej zaliczano również podobnie objawiającą się akalkulię, obecnie obie jednostki zostały rozdzielone w klasyfikacji chorób. Około 99 proc. osób cierpiących na dyskalkulię nie jest świadomych swojego zaburzenia.

Podstawowe objawy dyskalkulii w życiu szkolnym:

• nieumiejętność wykonywania podstawowych działań matematycznych (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie),
• trudności z dedukowaniem, analizowaniem, wyciąganiem wniosków z działań matematycznych,
• silny stres, ataki nerwicowe spowodowane koniecznością nauki matematyki (wykonywanie działań, zadań itp.),
• trudności z odczytywaniem i zapisywaniem liczb, numerów, znaków matematycznych, miar, dat i innych wartości liczbowych,
• błędne przepisywanie z tablicy liczb i symboli matematycznych,
• trudności z rozumieniem i stosowaniem pojęć i terminów (również miar, dat, symboli geograficznych itp.)

Podstawowe objawy dyskalkulii w życiu codziennym:

• problemy z zapamiętywaniem liczb, numerów i dat,
• trudności z odczytywaniem godziny z zegara,
• trudności w posługiwaniu się pieniędzmi i finansami oraz usługami bankowymi (np. kartą bankomatową),
• trudności z gotowaniem, ze względu na używanie pojęć liczbowych,
• problemy z prowadzeniem kalendarza,
• trudności w korzystaniu z komunikacji miejskiej,
• zaburzenia w orientacji przestrzennej i czasowej.

Typy testów na dyskalkulię

ŹRÓDŁO: REDAKCJA DZIEŃ DOBRY TVN

Jeśli podejrzewasz, że u twojego dziecka może występować dyskalkulia, diagnoza powinna zostać wykonana w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Specjalista weźmie pod uwagę wiele aspektów rozwoju dziecka, a być może dokona również diagnozy komputerowej. Dlatego w problemach, takich jak dyskalkulia, test online nie może być wyłączną metodą diagnostyczną. Przeprowadzona w gabinecie specjalisty diagnoza dyskalkulii będzie składała się z kilku etapów. Przeprowadza się testy osiągnięć umiejętności szkolnych (czytanie, pisanie, liczenie), testy inteligencji oraz testy zdolności specyficznych, istotnych w nauce czytania, pisania i liczenia. Jakich zadań można się spodziewać? Test Kalkulia III – pozwala na ocenę umiejętności liczenia (głównie dodawania) w zakresie 1-100 i określenie wieku matematycznego dziecka.

• Trójkąt Liczbowy – dzięki niemu można zbadać umiejętność dodawania w określonym układzie przestrzennym.
• Skala Wechslera dla dzieci – narzędzie służy do badania poziomu inteligencji u dzieci.
• Test Nazywania Cyfr – szybkie odczytywanie pięciocyfrowych układów.
• Wzrokowo-Słuchowy Test Powtarzania Cyfr – służy do badania pamięci fonologicznej krótkotrwałej, jest pomocny w określaniu typy dyskalkulii.
• Figura Złożona Raya – ten test na dyskalkulię polega na kopiowaniu przedstawionego wzoru geometrycznego na kartce, a następnie rysowaniu go z pamięci. Służy do oceny umiejętności wzrokowo-przestrzennych, pamięci roboczej i uwagi.

Dyskalkulię można złagodzić odpowiednimi ćwiczeniami, ale nie da się jej zwalczyć w stu procentach, dlatego u dorosłych to nadal spory problem – takie osoby mogą nie radzić sobie z szacowaniem ilości, dysponowaniem pieniędzmi i innymi czynnościami matematycznymi, które wykonujemy w codziennym życiu. Jeśli nie wiedzą, co to dyskalkulia, nie mają świadomości swojego zaburzenia, będzie im tym trudniej zrozumieć, skąd biorą się te problemy. 

Dyskalkulia, czyli specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych

ŹRÓDŁO: EWA GŁĄBAŁA, PEDAGOG

Z definicji dyskalkulii można wywnioskować, że zaburzenie stanowi matematyczną wersję dysleksji. Z różnych względów bywa czasem traktowana jako "efekt uboczny" dysleksji. U. Oszwa (2008) uważa, że gdyby tak było, to wszystkie dzieci z dysleksją wykazywałyby trudności w matematyce. Tymczasem z raportów BDA, przytaczanych przez U. Oszwę wynika, że w grupie dzieci z dysleksją 40% ma poważne trudności z matematyką, 11% świetnie radzi sobie z matematyką, a 29% uzyskuje wyniki zbliżone do wyników dzieci nie mających dysleksji. Według Attwooda:

• 10% dzieci z dysleksją doskonale radzi sobie z matematyką
• 30% dzieci z dysleksją osiąga poziom umiejętności matematycznych zgodny z ich wiekiem i możliwościami poznawczymi
• 10% dzieci z dysleksją wykazuje trudności w matematyce wskutek problemów z pamięcią, wydłużających czas potrzebny na opanowanie materiału.

PODSTAWOWE FORMY DYSKALKULII ROZWOJOWEJ
Wyróżniamy wiele typów dyskalkulii, ze względu na poszczególne obszary trudności (typologia według neurologa Ladislava Košč):
Dyskalkulia werbalna (słowna) – to trudność słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, takich jak oznaczanie liczby i kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, działań, symboli.
Dyskalkulia praktognostyczna (wykonawcza) – to zaburzenie zdolności manipulacji konkretnymi lub obrazowymi przedmiotami (palcami, piłkami, patyczkami). Dziecko nie jest w stanie ułożyć patyczków kolejno według ich wielkości, czy też wskazać, który z nich jest cieńszy, grubszy, czy tej samej wielkości.
Dyskalkulia leksykalna – to zaburzenie związane z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych (cyfr, liczb, znaków działań matematycznych i zapisanych operacji matematycznych). W trudniejszym przypadku dziecko nie potrafi odczytać pojedynczych cyfr, czy prostych znaków matematycznych. W lżejszej postaci nie umie czytać liczb wielocyfrowych, szczególnie mających więcej niż jedno zero w środku, a także ułamków, kwadratów, pierwiastków, liczb dziesiętnych itd. W niektórych wypadkach zmienia podobne wyglądem cyfry: 3 zamiast 8, 6 zamiast 9 i odwrotnie, albo odczytuje w odwrotnym kierunku liczby dwucyfrowe, na przykład12 jak 21 itp.
Dyskalkulia graficzna – niezdolność do zapisywania symboli matematycznych, często współwystępująca z dysgrafią i dysleksją. W poważniejszych przypadkach uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych liczb czy nazw liczb. W łagodniejszym przypadku nie może napisać liczb dwu- czy trzycyfrowych. Pisze je niezgodnie z poleceniem, izoluje pojedyncze elementy, na przykład 1248 jako 1000 200 80 4 lub 1000 200 84, albo wymyśla własne sposoby zapisu.
Dyskalkulia ideognostyczna (pojęciowo-poznawcza) – to przede wszystkim niezdolność rozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci. Uczeń nie jest zdolny do wykonywania w pamięci nawet prostych obliczeń, może potrafić odczytywać, czy przepisywać liczby, ale nie jest w stanie zrozumieć, co napisał czy przeczytał. Na przykład wie, że 9 = dziewięć i że należy napisać jako 9, ale nie wie, czy dziewięć to liczba "o jeden mniejsza niż 10" albo "3 razy 3"
Dyskalkulia operacyjna (czynnościowa) – to zaburzenie zdolności wykonywania operacji matematycznych. Dziecko zamienia operacje matematyczne w obrębie czterech podstawowych działań, na przykład wykonuje dodawanie zamiast mnożenia, odejmowanie zamiast dzielenia, może zastępować bardziej skomplikowane czynności prostszymi np. 12+12= (10+10)+(2+2). Często uczniowie preferują pisemne wykonywanie obliczeń lub liczenie na palcach.
Uczenie się może sprzyjać zdobywaniu umiejętności matematycznych, ale przy braku predyspozycji uczeń nie jest w stanie zdobyć podstawowych umiejętności i wiedzy bez intensywnych i systematycznych ćwiczeń.

Dyskalkulia? – objawy, ćwiczenia

ŹRÓDŁO: ELELŻBIETA WIKA, PEDAGOGIKA SPECJALNA – PORTAL DLA NAUCZYCIELI

Należy wyraźnie zaznaczyć, że dyskalkulii nie towarzyszą żadne anomalie w zakresie ogólnych funkcji umysłowych. Przeciwnie, omawiany syndrom rozpoznaje się u dzieci o normalnej lub ponadprzeciętnej inteligencji, prawidłowo funkcjonujących w roli uczniów. Nie wszystkie trudności w liczeniu mają znamiona dyskalkulii. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że termin ten odnosi się jedynie do dziecka wykazującego wiek matematyczny wyraźnie niższy od wieku jego rozwoju umysłowego.

Najczęściej występujące u uczniów objawy dyskalkulii:

• zaburzenia orientacji w schemacie relacji przestrzennych;
• zakłócenia wyobraźni przestrzennej;
• trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie;
• kłopoty z porównywaniem figur geometrycznych i ich cech: położenia, proporcji, wielkości, odległości, wysokości;
• błędne nazywanie kierunku i zwrotu wektorów;
• problemy z odczytywaniem danych prezentowanych w układzie współrzędnych;
• trudności z analizą dwóch rysunków, wykresów jednocześnie;
• problemy z rozumieniem pojęć związanych z wagą, przestrzenią, kierunkiem, czasem;
• mylenie kształtów figur geometrycznych;
• problemy w orientacji na kartce papieru (kłopoty z poleceniami: narysuj kwadrat po prawej stronie, rozwiąż zadanie na dole strony);
• pomijanie przestrzeni pomiędzy liczbami (np. 9 17 jest odczytane jako dziewięćset siedemnaście);
• mylenie, podczas odczytywania lub zapisywania, podobnie wyglądających liczb, liter, symboli;
• niewłaściwe stosowanie dużych i małych liter w zapisach jednostek i symboli;
• trudności w rozpoznawaniu, używaniu symboli związanych z obliczeniami (dodawania, odejmowania, mnożenia, dzielenia);
• trudność z czytaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie tych, w których występuje zero;
• błędne odczytywanie liczb – np. od tyłu;
• zapisane symbole, cyfry mogą być odwrócone (zapis lustrzany);
• problemy z kopiowaniem liczb, obliczeń, figur geometrycznych;
• trudności z zapamiętaniem, co oznacza dany skrót, symbol we wzorze;
• mylenie indeksów górnych i dolnych (potęgi, pierwiastki);
• gubienie liter, cyfr, znaków działań przy odczytywaniu i zapisywaniu wzorów, działań;
• niedokończanie wyrażeń, wzorów, działań;
• błędne odczytywanie zapisów i wzorów matematycznych
• problemy z rysowaniem figur i brył geometrycznych;
• problemy z przecinkami przy zapisie liczb dziesiętnych;
• trudności z oceną wartości miejsca dziesiętnego liczby;
• trudności z prawidłowym umieszczaniem liczb w kolumnach;
• błędy w przenoszeniu, dodawaniu wyników częściowych; trudności z odczytywaniem wyników pomiarów, wykresów, tabel;
• niedokładności pomiaru długości odcinków;
• chaotyczny zapis operacji matematycznych (np. zapisy działań w różnych miejscach);
• trudności z powiązaniem terminów matematycznych z ich skrótami;
• trudności w uczeniu się tabliczki mnożenia;
• trudności w planowaniu, organizowaniu, kontynuowaniu matematycznych procesów (rozwiązywaniu zadań tekstowych);
• trudności ze zrozumieniem języka matematycznego, nawet przy dobrej umiejętności czytania;
• problemy z przywołaniem z pamięci liczb, obliczeń, kształtów geometrycznych;
• problemy z rozumieniem pojęć: dużo, więcej, najwięcej, mało, mniej, najmniej;
• problemy z rozumieniem pojęcia ilości, gdy liczby są używane w połączeniu z jednostkami (np. 100 metrów);
• problemy z określaniem relacji i zależności pomiędzy jednostkami miar (centymetr, metr, kilometr);
• mylenie, w trakcie rozwiązania zadania, jednostek danej miary;
• zapominanie wzorów matematycznych;
• problemy z zastosowaniem matematyki w zadaniach praktycznych;
• trudności z uszeregowaniem liczb ze względu na ich wartość;
• problemy z liczeniem wstecz;
• sztywność myślenia – niemożność wybrania właściwej strategii w rozwiązaniu problemu i w zamianie strategii na inną, jeśli uprzednio wybrana jest nieskuteczna;
• problemy z następstwem kolejnych kroków w zadaniach matematycznych;
• problemy z przechodzeniem od konkretów do abstrakcyjnego myślenia, do symboli matematycznych;
• trudności z doborem odpowiedniej operacji matematycznej w celu rozwiązania zadania;
• problemy z zapamiętaniem kolejności operacji potrzebnych do wykonania zadania;
• trudności z wyobrażeniem sobie treści zadań;
• trudności w zapamiętywaniu wzorów, schematów, nazw figur;
• problemy z przeprowadzaniem operacji w odmiennych kierunkach (zaczynanie od prawej strony w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu, a od lewej w dzieleniu);
• nieumiejętne przeliczanie i porównywanie jednostek czasu;
• trudności w porządkowaniu elementów zbioru, w pojmowaniu zjawiska poprzedzania i następowania elementów wg ustalonego porządku;
• trudności w zrozumieniu odwrotności działań rachunkowych;
• wolne tempo, częste błędy w wykonywaniu prostych operacji rachunkowych w pamięci;
• trudności w werbalizowaniu myśli (uczeń rozwiąże zadanie, ale nie potrafi opisać sposobu, w jaki to zrobił);
• trudności w różnicowaniu wyrazów o podobnym brzmieniu (przyprostokątna, przeciwprostokątna, sześciokąt, sześcian);
• kłopoty w posługiwaniu się ułamkami;
• brak logicznego zapisu operacji matematycznych.

Dyskalkulia nie oznacza jedynie trudności w opanowaniu umiejętności matematycznych. Zaburzenie to może utrudniać także naukę innych przedmiotów: geografii, fizyki, chemii, a nawet historii, techniki, muzyki czy w – f.

Przykładowe objawy dyskalkulii poza lekcjami matematyki:

• kłopoty z odczytywaniem czasu;
• trudności z opanowaniem chronologii wydarzeń;
• trudności w czytaniu mapy;
• zaburzenia orientacji w terenie;
• problemy z zapamiętaniem kolejności kroku tanecznego;
• zapominanie ważnych dat dotyczących spraw osobistych;
• problemy z wykonywaniem codziennych zadań wymagających stosowania liczb, np. gotowanie posiłków;
• brak zdolności do rozumienia symboli graficznych (np. znaki drogowe);
• słaba koordynacja sportowa;
• trudności w zapamiętywaniu reguł sportowych;
• nienadążanie za szybko zmieniającymi się fizycznymi instrukcjami;
• trudności w opanowaniu zapisu nutowego, wartości rytmicznych i terminologii muzycznej;
• kłopoty ze znalezieniem odpowiedniej strony i zadania w podręczniku.

Dyskalkulia jest poważnym deficytem, nad którym trzeba dużo, systematycznie, konsekwentnie pracować. Dziecko z taką diagnozą powinno uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz podejmować intensywną pracę samokształceniową w domu.

.